BEDTIMESTORIES TOOLKIT: VOORLEZEN AAN OUDEREN MET DEMENTIE

BEDTIMESTORIES TOOLKIT:
VOORLEZEN AAN OUDEREN MET DEMENTIE

Als je wilt voorlezen aan ouderen met dementie, zorg er dan voor dat de randvoorwaarden optimaal zijn. Stichting BedtimeStories geeft u stapsgewijs uitleg over hoe je de voorleessessie optimaal kan voorbereiden en welke soort verhalen geschikt zijn. Tevens vindt u op deze pagina concrete suggesties voor verhalen, gedichten en liedjes en extra ideeën om ouderen met dementie te activeren.

BedtimeStories wenst jullie heel veel inspiratie en veel plezier! Laat een bericht achter hoe het jullie vergaan is en wat de reacties waren van jullie toehoorders.

Randvoorwaarden

Geluid en zicht

Bij een voorleeslunch is er natuurlijk meer omgevingsrumoer dan als er geen lunch is. Zorg dan dat alles hapklaar klaar staat, want het is ondoenlijk met dementerende ouderen te veel dingen tegelijkertijd te doen. Zeker als zij hulp nodig hebben met eten en drinken (eten en drinken is voor deze mensen al een activiteit op zich).

Zorg voor een rustige voorleesplek met zo min mogelijk afleiding door geluid of beweging. Ga dus niet dicht bij een keuken zitten waar net de vaatwasser wordt uitgeruimd of naast een plek waar veel heen en weer gelopen wordt wanneer jij begint met voorlezen.

Inventariseer verder degenen die slechthorend zijn. Zorg ervoor dat slechthorenden hun gehoorapparaten in hebben en of die ook werken. Soms moeten de batterijen worden vervangen en heeft het verzorgend personeel dit niet gemerkt. Zet een slechthorende zonder hoortoestel naast je. Je kunt er ook voor kiezen je stem te versterken.

Zorg ervoor dat je goed in het zicht zit van de mensen. En dat jij ook de mensen kunt zien en aankijken.

Indelen van de voorleeslunch

De voorleeslunch heeft als thema Vriendschap. Naar aanleiding daarvan kun je de literatuur en eventueel de liedjes uitzoeken. Verdeel de voorleeslunch in stukjes. Eerst eten, intussen een liedje en daarna een stukje voorlezen, dan weer iets drinken enz. Blijf contact houden met de mensen terwijl zij eten. Praat met hen over het thema. Je kunt onze placemats met gedichten donwloaden om uit te printen. Dit kan al een gespreksonderwerp zijn.

Hieronder een schema dat je kunt gebruiken:

gedicht
verhaal
liedje
gedicht Mooie Woorden met mooiewoordendoosje
vragenkaarten

Ken de namen van de ouderen die je voorleest

Zorg dat je weet wie je voor je hebt. Zoek van tevoren uit wie de ouderen zijn die je voorleest. Leer de namen van je toehoorders zo goed mogelijk uit je hoofd, zodat je de mensen met hun eigen naam kunt aanspreken. Daarmee maak je al je eerste contact en win je hun vertrouwen. De mensen voelen zich daardoor meteen op hun gemak. Stel jezelf voor, soms opnieuw, ook al voelt dat gek.

Grootte van de groep

Een groep ouderen met dementie mag niet te groot zijn. Voor het voorlezen aan deze doelgroep is een maximaal aantal van acht personen ons uitgangspunt.

Welke verhalen?

Omdat je toehoorders zeer divers kunnen zijn, is het de kunst verhalen uit te zoeken die voor een brede groep boeiend zijn. Zoek verhalen die fijn zijn voor zowel lager als hoger opgeleiden. Ouderen met dementie hebben verschillende niveaus, hebben verschillende opleidingen gevolgd en verschillende beroepen gehad. De een heeft leiding gegeven in een bedrijf, de ander heeft op hoog niveau piano gespeeld, weer een ander was boerin, winkelier of leraar. Dat zijn allemaal verschillende niveaus die je moet bedienen. Dat is ook het prachtige van literatuur – die kan iedereen van dienst zijn.

Neem dus een toegankelijk verhaal, voor iedereen geschikt maar wel zo gelaagd dat ook de hoger opgeleide zich serieus genomen voelt en geniet.

Voorbeelden van gelaagde schrijvers die een breed publiek bedienen:

Lengte verhaal

Ouderen met dementie hebben een korte spanningsboog en zijn snel afgeleid. Gebruik daarom korte verhalen van hooguit 5 tot 7 minuten. Gedichten zijn vaak kort en daardoor ook uitstekend geschikt. Ook liedjes kun je gebruiken.

Gebruik van liedjes

Ter afwisseling kun je gebruikmaken van een liedje dat bij het thema past. De liedjes zijn eigenlijk ook literatuur. BedtimeStories gebruikt de literatuur als uitgangspunt om verbinding te maken. Onze pay-off luidt: samen zijn met een verhaal. Een goed lied is een miniatuurverhaal op muziek. Bovendien refereert een liedje vaak aan een herinnering of een tijd die herinneringen of emoties kan oproepen. Wij gebruiken daarom alleen Nederlandstalige liedjes met als doel weer eens samen te luisteren naar de tekst en de muziek.

Een liedje tussendoor is goed voor de afwisseling en kan verbinden doordat het lied een gezamenlijke herinnering of gevoel oproept die op dat moment gedeeld kan worden. Het is dan heerlijk om even met zijn allen mee te zingen. Blijf ook dan contact houden en enthousiasmeer je toehoorders.

Zorg voor de tekst van het liedje op papier. Het is natuurlijk helemaal mooi als je zelf liedjes zingt en je jezelf kunt begeleiden. Je kunt ook een smartphone of iPad gebruiken om de liedjes op te zetten en die af te spelen met een bluetoothspeaker.

Het gebruik van andere zintuigen

Je kunt bij het voorlezen – als het thema zich daartoe leent – ook andere zintuigen activeren en daardoor associaties of herinneringen oproepen.

Je kunt wat geuren laten ruiken.
Je kunt materialen laten voelen.
Je kunt afbeeldingen laten zien.

Activeren door contact te maken

Hoe maak je contact? Het is belangrijk, zoals hierboven al staat, dat je de mensen bij hun naam kunt aanspreken. Dan voelen ze zich meteen aangesproken en dat schept een band. Zeg hun naam vaker dan je dat normaliter zou doen, dat houdt ze scherp en alert. Zeg in het begin waarom je er bent en wat je komt doen. Het kan zijn dat je dat soms moet herhalen.

Het komt nogal eens voor dat ouderen met dementie wegdommelen. Wees niet beschaamd om ze even over hun hand te strijken en hun naam te noemen. Benoem niet dat ze slapen. Vaak hebben ze dat zelf niet in de gaten. Vraag ze even iets dat betrekking heeft op het verhaal.

Maak oogcontact en spreek duidelijk en geanimeerd. Zorg dat er een groepsgevoel ontstaat.

Een voorleessessie is een soort performance

Kies ervoor als je gaat zitten om een actieve stoel te gebruiken. Beter nog: een kruk. Ga dus niet in een te luie stoel zitten.

Gebruik humor om het ijs te breken en verbinding te maken. Voel je als een performer die een voorstelling gaat geven en een uur lang zijn of haar publiek moet vermaken. Jij bent niet alleen de performer, maar ook de regisseur van je performance.

Goed voorlezen is een kunde en een kunst

zie ook http://jaarvanhetvoorlezen.nl/over-voorlezen

Tips voor het voorlezen

Lees niet te snel voor. Neem de tijd.
Spreek luid (als er geen microfoon is) en duidelijk. Gebruik je eigen stem.
Let op de juiste klemtonen. Oefen eerst voor je zelf hardop en daarna een keer voor iemand.
Belangrijk is dat je de essentie van het verhaal overbrengt. Weet wat je wilt vertellen. Weet ook hoe het zou moeten overkomen bij de ouderen.
Probeer contact te houden met de ouderen. Houd je boek dus niet voor je gezicht en probeer te kijken naar de mensen aan wie je voorleest.
Je mag best een beetje toneel te spelen. En een andere stem opzetten als het verhaal zich daar voor leent. Soms kun je daardoor net weer even nieuwe energie geven aan het verhaal. Daardoor blijft het boeiend. Maar maak het niet kinderlijk. Je mag best soms je verhaal met een gebaar onderstrepen, als je dat fijn vindt.
Probeer te ontdekken waar de verschillende energieniveaus zitten.
Je kunt ook verschillende toonhoogten in je stem gebruiken om de sfeer van het verhaal duidelijk te maken. Je kunt ook hard (niet te hard) en zacht afwisselen. Je kunt in tempo variëren. Je stem kan bedroefd, blij, boos, dreigend of geheimzinnig klinken, als het maar past bij het verhaal.

Vraag tijdens het voorlezen soms naar bepaalde zaken die in het verhaal voorkomen. Zo kwam ik een keer het woord mispel tegen in een verhaal en vroeg aan de mensen wat dat was. De ouderen wisten dat precies en kwamen met hun eigen associaties. Zo houd je de vertelling levendig.

Suggesties voor verhalen die je kunt voorlezen tijdens de voorleeslunch

Het thema van de voorleeslunch is Vriendschap.

Verhaal: Oude Vriend van Annie MG Schmidt. Uit: Troost voor dames.
Verhaal: Antonius Hermans van Toon Hermans. Uit: Ik heb het leven lief.
Verhaal: Het hoeft niet meer van Annie MG Schmidt: Uit Troost voor Dames. Hetzelfde verhaal staat ook in: Impressies van een Simpele Ziel, maar heet dan Ga fijn mee zeilen!, zeiden ze.

Suggesties voor gedichten die je kunt voorlezen tijdens de voorleeslunch
Het thema van de voorleeslunch is Vriendschap.

Gedicht: Vriend van Toon Hermans. Uit: Groot Versjesboek.

je hebt iemand nodig
stil en oprecht
die als het erop aan komt
voor je bidt of voor je vecht
pas als je iemand hebt
die met je lacht en met je grient
dan pas kun je zeggen:
‘k heb een vriend

als je iemand hebt
die alles met je deelt
de tafel en het bed
één die nooit verveelt
als je iemand hebt
die al je zorgen heelt
weet je wat dat zeggen wil
weet je wat dat scheelt?

je hebt iemand nodig
stil en oprecht
die als het erop aan komt
voor je bidt of voor je vecht
pas als je iemand hebt
die met je lacht en met je grient
dan pas kun je zeggen:
‘k heb een vriend

pas als je iemand hebt
die met je lacht en met je grient
dan pas mag je zeggen:
ik heb ’n vriend

Gedicht: Een Vriend van Herman Finkers

Een vriend,
Het is blijkbaar nodig dat je stil en oprecht,
geregeld betaalt, en het liefst niet te slecht.
Pas als het zo is dat er aan je wordt verdiend,
pas dan mag je zeggen: ‘Ik ben een vriend!’

Gedicht: Vriendinnetje van Mieke van Hooft. Uit: Ik zoek een Woord van Monique en Hans Hagen

Van je woorden
Snapte ik niet veel
Of zeg maar liever:
Ik wist echt niet wat je zei.
Ik zag je op het trapje zitten
En je wenkte mij.
Ik zei hoi.
En jij zei hoi,
Met een waterval van woorden.
Ik dacht wel dat ze bij je hoorden.
Bij jouw taal
En bij jouw land
Hand in hand
liepen we samen.
En we speelden,
En we zwommen.
En we renden,
En we klommen.
Onze tanden waren altijd buiten
In een grote vrije lach.
Tot die allerlaatste dag.
Toen misten we de woorden
En onze monden sloten zich.

Gedicht: Mooie woorden van Koos Meinderts. Uit: Ik Zoek een Woord van Hans en Monique Hagen.

De dichter in zijn huisje
Natuurlijk bij de zee,
Hij spaarde mooie woorden
Die hij in een doosje dee.
Het doosje raakte vol
En de dichter raakte leeg
Hij deed het doosje open,
De dichter voortaan zweeg.
Want de woorden kregen vleugels
En ze vlogen er vandoor.
Ze vlogen in een mooie V
Op zoek naar een gehoor.
In de takken van een treurwilg
Of in een veld vol graan,
Kun je als je stil bent,
De woorden soms verstaan.

Ze zingen van de dichter
In zijn huisje aan de zee.
Hij spaarde mooie woorden
Die hij in een doosje dee

Naar aanleiding van dit gedicht kun je nog iets extra’s doen.
Kijk bij extra activiteiten om ouderen met dementie te activeren.

Suggesties voor liedjes die je kunt laten horen tijdens de voorleeslunch

Het thema van de voorleeslunch is Vriendschap.

Liedje: De liefde van je vrienden van Willeke Alberti

De liefde van je vrienden sleept je overal doorheen
De liefde van je vrienden helpt ook al heb je er maar een
De liefde van je vrienden maakt dat je nooit echt eenzaam bent
De liefde van je vrienden geeft je moed

Jullie zijn altijd dicht bij mij
Jullie zijn er altijd voor mij
Vertellen ook de waarheid
Hoe hard die soms kan zijn
Jullie hebben mij vaak verwend
En nemen mij zoals ik ben
Wat er ook gebeuren mag
Ik zal er altijd zijn

De liefde van je vrienden moet je koesteren dag en nacht
De liefde van je vrienden is er als je huilt en als je lacht
De liefde van je vrienden maakt je leven heel compleet
De liefde van je vrienden geeft je moed

Jaren lang was jij mijn gabber
als een broer hield ik van jou
ik zie je nog daar op de stoep staan
je stond te rillen van de kou
Zonder huis en zonder centen
zelfs je vrouw ook die was je kwijt
Ik zei: kom zo lang hier wonen
maar daarvan heb ik nu spijt

Hielp ik je daarom uit de goot
was dan jou vriendschap niet zo groot
Hoe vaak lag jij daar in mijn bed
Zag jij nooit van je vriend, aan de muur zijn trouwportret
ging er dan echt niets door je heen,
ben jij zo hard en zo gemeen,
maar alles is voorbij, je nam haar weg van mij,
het is jammer, onze vriendschap is voorbij

Nooit vroeg ik aan jou een stuiver
dat je mee-at was gewoon
zelfs als jij een keer wou stappen
gaf ik jou iets van mijn loon
Ik gaf je alles, zelfs mijn kleren
want een vriend die laat je niet staan
ben je alles dan vergeten
waarom deed je mij dit aan

Hielp ik je daarom uit de goot
was dan jou vriendschap niet zo groot
hoe vaak lag jij daar in mijn bed
zag jij nooit van je vriend, aan de muur zijn trouwportret
ging er dan echt niets door je heen
ben je zo hard en zo gemeen
maar alles is voorbij
je nam haar weg van mij
wat een vriend ja wat een vriend was jij voor mij

Het poëziealbum is het vriendenboekje van vroeger

Albumversje 1

Ik stond aan het strand
En schreef mijn naam in het zand.
Toen kwamen de wind en de regen
Om de letters uit te vegen.
Maar hier blijft mijn naam
Voor altijd bestaan.

Albumversje 2

Gaat ‘t buiten soms stormen,
Zo hard als het wil,
Maar het zonnetje binnen
Schijnt vriendelijk stil.
Voor ouden en jongen, voor groot en voor klein
Voor ieder kan ’t binnen een zonnetje zijn.

Albumversje 3

Ik schrijf op mijn gatje,
Ik zing als een katje,
[naam], jij bent o zo lief,
Terwijl ik jouw hartje dief.
Ik vind het fijn
Altijd jouw vriendin te zijn.

Albumversje 4

De zee bestaat uit druppels.
Het duin uit korrels zand.
De tijd uit ogenblikken.
Gebruik die met verstand.

Extra ideeën om ouderen met dementie te activeren

BedtimeStories vindt het belangrijk dat de ouderen ook geactiveerd worden. Onze missie is dat die activiteiten altijd taal-gerelateerd zijn.

Poëziealbum en poëzieplaatjes

Je kunt eventueel een poëziealbum en poëzieplaatjes meenemen. Je kunt zelfs vragen of een van de ouderen er iets in wil schrijven. En vraag dan welke versjes ze nog kennen uit hun jeugd.

Doosje met mooie woorden

Neem een mooi doosje mee en een paar kleine velletjes papier en potloodjes. Vraag de mensen welk mooi woord zij willen opschrijven. Net als de dichter die de mooie woorden spaart en in een doosje doet. Welk mooi woord komt er bij u op als u aan vriendschap denkt? Als je dat gevraagd heb, schrijft diegene het woord op en doet het briefje in het doosje. Het is mooi als ze het ook van elkaar horen welk woord dat zou kunnen zijn.

Stel de vraag: wat betekent vriendschap voor u?

Er zijn speciale vriendschapskaarten die je kan downloaden. Als mensen met verhalen komen, laat ze dan vertellen, niets is mooier dan dat. Houd wel de regie in handen en ga weer terug naar je onderwerp.

Enthousiast over ons werk?
Steun ons.
Alvast bedankt!

BedtimeStories leest voor